Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB): Tanı ve Tedavi
1. Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) Nedir?
Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB), bir kişi şiddetli bir travma veya korkutucu bir olay yaşadıktan sonra ortaya çıkan, uzun süreli kaygı, stres ve korku ile karakterize bir psikolojik durumdur. Bu travmalar, doğal afetler, trafik kazaları, savaş, cinsel saldırı, aile içi şiddet, iş yerinde veya evde şiddetli bir olay gibi travmatik deneyimler olabilir. TSSB, kişiyi derinden etkileyerek hem psikolojik hem de fiziksel sağlık üzerinde olumsuz etkiler yaratabilir.
TSSB’nin başlıca belirtileri, travmatik olayı yeniden yaşama (flashback), sürekli olarak tekrarlayan kabuslar ve aşırı korku duygusudur. Birey, bu travmatik olayla ilgili yoğun bir stres hissi yaşayabilir ve durumu sürekli düşünme eğiliminde olabilir. Tedavi edilmezse, TSSB yaşam kalitesini ciddi şekilde bozabilir, sosyal ilişkileri zorlaştırabilir ve günlük işlevselliği kısıtlayabilir.
2. TSSB'nin Belirtileri
TSSB, travmatik bir olay sonrası birkaç hafta, aylar hatta yıllar sürebilen belirtilerle kendini gösterebilir. Bu belirtiler genellikle üç ana başlıkta toplanabilir:

• Yeniden Yaşama (Re-experiencing) Belirtileri:
  • Flashback'ler: Kişi, travmatik olayı aniden ve yoğun bir şekilde tekrar yaşar. Bu, bir geçmişteki olayın şu anki bir durum gibi hissedilmesine yol açar.
  • Kabuslar: Kişi, gece uyurken travma ile ilgili korkutucu rüyalar görür.
  • Anksiyete, stres veya korku: Travmanın hatırlanması, aşırı kaygıya ve korkuya yol açabilir.
• Kaçınma Belirtileri:
  • Kaçınma davranışları: Birey, travmayı hatırlatan yerlerden, insanlardan veya konuşmalardan kaçınma eğilimindedir.
  • Duygusal Uzaklaşma: Birey, duygusal olarak etrafındaki insanlardan veya olaylardan uzaklaşabilir ve kendisini izole edebilir.
  • Nedensiz huzursuzluk veya kayıtsızlık: İlgisizlik, depresif ruh hali ve dış dünyaya karşı kayıtsızlık, kişinin ruhsal dengesini bozabilir.
• Artan Uyarılma Belirtileri:
  • Huzursuzluk ve aşırı uyarılma: Kişi sürekli tetikte olabilir ve en ufak bir uyarana tepki verebilir.
  • Uyku bozuklukları: Gece uykusuzluk, kabuslar, uykuya dalamama sıkça görülür.
  • Konsantrasyon güçlükleri: Günlük işleri yapmak veya kararlar almak daha zor hale gelir.
  • Sinirlilik, öfke patlamaları: Birey, travmanın etkisiyle normalden daha sinirli ve öfkeli olabilir.
  • Kolayca korkma veya korku hissi: Birey, özellikle belirli bir uyarıcıya karşı abartılı bir korku hissi yaşayabilir.

• Klinik Görüşme ve Anamnez: Bireyin geçmişte yaşadığı travmatik olaylar, bu olayların kişiye nasıl etki ettiği ve yaşanan semptomlar detaylı bir şekilde konuşulur. Ayrıca, travmanın başlangıcı ve semptomların sürekliliği de göz önünde bulundurulur.
• DSM-5 Kriterleri: Amerikan Psikiyatri Birliği'nin DSM-5 (Tanı ve İstatistiksel El Kitabı) kriterleri, TSSB’nin tanısının konulmasında önemli bir rol oynar. DSM-5’e göre, bir kişi TSSB tanısı alabilmesi için şu şartları yerine getirmelidir:
  • Travma sonrası, en az bir ay boyunca sürekli olarak yeniden yaşama, kaçınma, artmış uyarılma gibi belirtilerin yaşanması.
  • Bu belirtiler günlük işlevselliği bozan düzeyde olmalıdır.
  • Travmaya dair olumsuz düşünceler, duygusal tepkiler ve sosyal izolasyon belirtileri de gözlemlenir.
• Psikolojik Testler ve Ölçekler: TSSB semptomlarını değerlendirmek amacıyla çeşitli anketler ve testler uygulanabilir. Örneğin, Clinician-Administered PTSD Scale (CAPS), TSSB’nin şiddetini ve bireyin semptomlarını objektif bir şekilde ölçmeye yardımcı olabilir.

• Bilişsel-Davranışçı Terapi (BDT): BDT, TSSB tedavisinde en etkili terapi türlerinden biridir. Bu terapinin temel amacı, bireyin travmatik olayla ilgili olumsuz düşüncelerini tanıyıp değiştirmektir. Maruz bırakma terapisi, travmatik olayın güvenli bir ortamda, aşamalı olarak yeniden işlenmesini sağlayarak kişinin olayı yeniden yaşamasına ve kaygısını yönetmesine yardımcı olur. Ayrıca, bilişsel yeniden yapılandırma ile kişinin travma sonrası geliştirdiği olumsuz düşünceler sorgulanır ve daha gerçekçi bir bakış açısı geliştirilir.
• EMDR (Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme): EMDR, TSSB tedavisinde sıklıkla kullanılan bir yöntemdir. Bu terapide, travmatik anılarla birlikte göz hareketleri, ellerin ya da seslerin takibi gibi uyarıcılar kullanılarak, bu anıların duygusal etkisi azaltılır. EMDR, beynin travmatik anıları işleme biçimini değiştirmeyi hedefler.
• Psiko-eğitim: TSSB’nin semptomlarını daha iyi anlamak, bireyin iyileşme sürecinde önemli bir adımdır. Psiko-eğitim, bireylere travmanın psikolojik ve fiziksel etkilerini öğretir, ayrıca başa çıkma becerilerini geliştirmelerine yardımcı olur.
• Grup Terapisi: Grup terapisi, bireylerin benzer deneyimler yaşadığı diğer kişilerle bir araya gelerek duygusal destek almasını sağlar. Bu, yalnızlık hissini hafifletebilir ve iyileşme sürecini hızlandırabilir.

• Antidepresanlar (SSRI’lar ve SNRI’lar): Sertralin, fluoksetin gibi seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI) ve venlafaksin gibi serotonin-norepinefrin geri alım inhibitörleri (SNRI) TSSB tedavisinde yaygın olarak kullanılır. Bu ilaçlar, beyindeki kimyasal dengenin düzenlenmesine yardımcı olur ve kaygı ile depresyon semptomlarını azaltabilir.
• Ağrı Kesiciler ve Anksiyolitikler: TSSB’nin bazı semptomlarını hafifletmek için kısa süreli olarak benzodiazepinler veya beta-blokerler gibi ilaçlar kullanılabilir. Ancak, bu ilaçlar genellikle yalnızca geçici çözüm sağlar ve bağımlılık yapma riski taşır.

• Gevşeme Teknikleri ve Mindfulness: Derin nefes almayı, meditasyonu ve kas gevşetme egzersizlerini içeren mindfulness teknikleri, kaygıyı azaltabilir ve zihinsel rahatlama sağlayabilir. Ayrıca, bu teknikler stresle başa çıkma yeteneğini artırabilir.
• Egzersiz ve Fiziksel Aktivite: Düzenli fiziksel aktivite, endorfin salgılar ve psikolojik iyileşmeyi destekler. Yürüyüş, yoga veya hafif egzersizler, TSSB’nin semptomlarını azaltmaya yardımcı olabilir.